Gine: Ceertol hakkunde baylitte

Iwde to Wikipedia
Content deleted Content added
EmausBot (yewtare | ballitte)
m r2.6.4) (Robot: Adding zu:IGini
Xqbot (yewtare | ballitte)
m r2.7.2) (Robot: Removing hr:Gvineja
Gorol 138: Gorol 138:
[[hi:गिनी]]
[[hi:गिनी]]
[[hif:Guinea]]
[[hif:Guinea]]
[[hr:Gvineja]]
[[ht:Gine]]
[[ht:Gine]]
[[hu:Guinea]]
[[hu:Guinea]]

Waylitannde hono 16:51, 11 Mbooy 2012

République de Guinée Template:Fr
Template:Bordure
(Détails)
Devise nationale : Travail - Justice - Solidarité
carte
Langue officielle Français
Capitale Conakry
9°30'N 13°43'W
Plus grande ville Conakry

Template:Infobox Pays/Gouvernement Template:Infobox Pays/Statistiques Template:Infobox Pays/Indépendance

Template:Infobox Pays/Gentilé


Template:Infobox Pays/Monnaie Template:Infobox Pays/Fuseau horaire Template:Infobox Pays/Hymne national Template:Infobox Pays/Domaine internet Template:Infobox Pays/Indicatif téléphonique


Gine (e Fulfulde Maasina, Lagine; e faransiire République de Guinée) ko leydi e Afirik Hirnaangeeri. Hindi kernidi e leyɗe ɗee ɗoo: Sarliyon, Labiriyaa, Koddiwaar, Maali, Senegal e Gine-Bisaawo. Noone laamu mayri ko ndenndaandi (ko wi'etee kadi repibliiki). Hooreejo leydi ndin ko Lansana Konte innetee, Hooreejo guwerneman maa Permiyee Ministir on laatii Lansana Kuyaate gila lewru fabraa'ilu 2007 (caggal murtital jamaa on) haa 20 maayuhu 2008. On tuma Persidan Lansana Konte itti Kuyaate watti Ahmadu Tijjaani Suwaare.

Kapital ngal, e maanaa laamorde nden, ko Konaakiri, ca'e mawɗe go'o ko wano Kinndiyaa, Maamun, Labe, Kankan, Zerekore ekn. Mbertudi ndin ko 250.000 km², jamaa on no yona miliyonji 9 haa sappo (anndaaka tigi tigi sabu ko ɗuuɗi e ɓiɓɓe Gine ɓen dogii leydi mun ndin). Gine laatino kalfaandi Faransi ittude 1898 (hitaande nanngegol Almaami Saamori Tuuree) haa nyannde 2 ottoombur 1958, nyalaande hettaare Gine nden. Hooreejo leydi arano on ko Ahmed Seeku Tuuree (1922-1984). Ɗemngal laamu ngal ko faransi, ɗemɗe leƴƴi leydi ndin ko Sooso, Pular, Maninka, Kisi, Tooma, Berse, Konyagi, Basari, Bajaranke, Baagaa, Lanndumaa ekn. kono ko ɗemɗe tati arane ɗen ɓuretee haaleede. Gine hino tawaa e kawtite leyɗe wano ONU, CEDEAO, UA.

GINE KONAAKIRI: Maanditaare Jaambareeɓe men...


Maanditaare (anniversary) fayɓe waranooɓe nyannde 22 Siilo ɓen ɓadtike. Taw si woodii ko waylii gila Lansana Kuyaate toɗɗaa hooreejo jaagorɓe ɓaawo nde teemeɗɗe fayɓe waraa, waɗtaa haako nyaayaako? Gila Gine heɓti jeytaare e hitaande 1958, Seeku Tuuree laamii, Ginenaaɓe woowti toonyeede waree, tawa hay huunde suusaa ŋaanyaade. Seeku Tuuree wari ko wari koo fow, ɓurɓe ɓee ko Fulɓe toonyanoo waraa, gila annduɓe rewi e marɓe faa e kelɗuɓe buy o wari, haa hannde huunde hinyaaka, lirnyitaaka sakko goɗɗo nyaawee, maaɗum toonyaaɓe yoɓitee… Gila Lansana Konte ƴetti laamu e hitaande 1984, kanko kadi o warii o toonyii Ginenaaɓe heewɓe, fiikala (although) buy yejjitiino, walla yejinkinike. O lancii cuuɗi e koɗanɗe teemeɗɗe Fulɓe e nder Konaakiri, o raɗike buy e leyɗeele mum’en, tawa haa jooni huunde haalaaka… E lewru Korse (June), 2006, o imminiino koninkooɓe makko, ɓe warii seppooɓe cappanɗe, hay huunde haalaaka fii ɗum ɗoo kadi…Awa hay gooto nyaawaaka. Nde 22 Siilo (january), ndee ɗoo hitaande fewndiinde, koninkooɓe Konte fellii warii hedde 230 fayɓe seppooɓe, haa jooni bonnuɓe rewnaaka e laawol, tiindinee nunɗal… Taw si ɗum ɗoo fow accirte nih, jam waaloo talloo? Hinyere (inɓestigation) eɓɓanoonde waɗeede fii koninkooɓe fellunooɓe wari seppooɓe ɓen, e lewru Korse, 2006, kam e lewru Siilo, 2007, rewna ɓe e laawol, nyaawa ɓe, maaɗum ɓe tiindoo nunɗal, haa jooni ko ko porɗi, sabu laabiyankooɓe (lawyers) ɓee wenngii tawtoreede maɓɓe e hinyere ndee. Baale fotdeeji (rights groups) no ɗaɓɓira balle cenɗe fow fii heɓtande toonyaaɓe ɓen nunɗal. Goomu hinyooɓe ko yowitii e ngee toonyannge toɗɗanooma gila e lewru Duujal (May), ka batirdu (parliament), kono haa jooni ɓe woondinaaka sakko ɓe fuɗɗoo golle. "Men jogaaki yaakaare mawnde e nguu goomu, wonde ngu yaltinanay men njeytudi moƴƴiri", Cerno Maaju Soh, Hooreejo Waalde Ginenaaɓe fii Fotdeeji Neɗɗo (OGDH), holli ɗum IRIN, lewru ɓennundu. "No woodi hakkunde bonnuɓe ɓee, yimɓe welduɓe e ɓee wonɓe ka laamu, ko ɗum waɗi hino saɗti fota yo nunɗal ngal gollir no haahiri non," o ɓeyditi. Hari OGDH hino saatii yiidugol e baale fotdeeji goo, nyannde 25 Jolal (Noɓember) "fii eɓɓugol fehre lomtotoonde goo e haɓagol toonyannge ngee", o wii. "Si tawii men waawaali heɓugol ɗoo nunɗal, men yi’ay ko men waawata waɗde, menen e gollideteeɓe amen winndereyankeeɓe ɓee, fii addugol bonnuɓe ɓee ka nunɗal," o wii. Goomu hinyooɓe nguu no halfinanoo tefugol annda fii maayeele waɗɗe ka fuɗɗode hitaande ɗoo, ko non kadi fii ɗeya waɗnooɗe e lewru Korse 2006. Hooreejo Jaagorɓe Lansana Kuyaate, inniino terɗe goomu nguu, e lewru Yarkomaa (Oktober), kono gila ndeen hay fus waɗaaka. Himo lutti e wi’ugol, goomu nguu no waggiɗi taho, ko keccel. Yeewtudugol e koohooɓe laamu nguu kam, fii nduu muraadu jooni wontiino ko toŋaa. IRIN wii. Jooni non, laabiyankooɓe (lawyers) fotnooɓe jeyeede ka goomu (comission) ɓee dartinii tawtoreede maɓɓe heen, ɗum ko fii hollugol tikkere maɓɓe e ko wi’etee jalkite koninkooɓe e cokkooɓe feewde e koohooɓe nunɗal ngal. "E nder Gine, koninkooɓe ɓee e cokkooɓe ɓee fow no e dow yuɓɓo nunɗal (judicial system) nagl", Buubakar Soh, Hooreejo Kawtal Laabiyankooɓe Gine yewti IRIN. "Laabiyanke en e nyaawooɓe ndii leydi hino yawaa haa ɓurti, ko maa dartinen ngun jikku" , o wii. Laabiyanke en fow hino e nder tikkere (strike) gila e fuɗɗode lewru Yarkomaa/October, fewndo cokkooɓe (poliisiiɓe) ɓee nanngi gooto e maɓɓe soki, tawi himo yahnoo ka kaso yi’oygol walleteeɗo makko goo jaggaaɗo. "Tuma kala, cemmbe kisal ɗee no kammbana men, yenna men, yana e amen", Md. Buubakar Soh yewti IRIN. "So men waawaali rewnugol ɓee ɗoo e laawol, haray pellet goomu hinyooɓe nguu waɗataa ko kelɗi hella ka addugol ɓen koninkooɓe ɓurɓe darnde, waruɓe seppooɓe, fii tiindagol nunɗal", o ɓeyditi. Mammadu Jan Jallo mo minyo mum fellanoo nyannde 22 Siilo, ka seppuru, haalani IRIN wonde: " Muraaɗi kaanay si tawii men heɓaali ko men piirani (haɓani) koo" . Minyo makko, Aamadu Wuuri Jallo, suka mo duuɓi 16 fellanooma fewndo koninkooɓe Konte ɓee udditi yiite e seppooɓe, e lewru Siilo ndee ɗoo hitaande. Ko maanditaare aranere nden woni e arude nih, gila haftaare (uprising) ndee waɗi. Reenooɓe (obserɓers) hino maapii, si tawii ko yoni gollaaka fii nootagol ko ngenndiyankooɓe ɓee hawtaninoo koo, maaɗum addugol bonnunooɓe ɓen ka nunɗal, fii seppooɓe ɓe ɓe tewinoo pas ɓe wari ɓen, si hay fus waɗaaka, hino hulaa wota leydi ndii fettu kadi. Wonande mawniraawo Aamadu Wuuri on, Mammadu Jam Jallo, e buy e warananooɓe maaɗum daraniiɓe nunɗal e wellitaare e nder winndere ndee, ɓeen waranooɓe maayaali mehre. E fillaandu makko kanko Aamadu Wuuri, ndu o fillanii IRIN, o wii: " Nyannde 22 Siilo minyo am oo yaltuno seppoyde. O fellaa laabi ɗiɗi, ka wecco (beccal) makko e ka hoƴƴudu. Tawi (hari) himo etaade dogugol koninkooɓe ɓen, ko on saati ɓe felli mo. "Fewndo ɗoo, en wi’ataa ɓen maayno mehre, (kanko e hedde 230 waraaɓe goo). Maayde maɓɓe ndee addanii men toɗɗagol hooreejo jaagorɓe keso. Jooni, si men heɓaali kuulanɗe ɗe men haɓani, men piirani ɗen, taway (haray) men jamfike ɓe. "Yimɓe ɓee yiɗi ko waylaare –ɗum ko ko hitti e leydi ndii. Ginenaaɓe tampii ko ɓurti, gila ko neeɓi, haa yawtii keerol, gila Gine heɓi jeytaare. Himen hoɗi ɗoo (Hamdallaahi…) e niɓere. Ndaygu e ndiyam hino saɗi, saɗti heɓotaako. "Ndaygu heɓike seeɗa, gila hooreejo jaagorɗe keso o toɗɗaa, ɓuri ka wonnoo ɗon law, ado o laamaade, ndiyam kadi heɓike seeɗa e nokkuure ndee (Hamdallaahi). Aran nun, men wonayno yontere maa jonte ɗiɗi tawa hay sintere yaltaali e pompiiji ɗin. Ko maa men sabboo e poccol (saffewol) ko yonata jamɗe (leereeji) ɗuuɗɗe e woyndu wooturu, maa pompiiru wooturu, tawa ko yahugol ka ɓuri 500 meeter woɗɗude, wonaa hay fus si wonaa hebbingol loonde wootere. Jooni, himen heɓa ndiyam pompi balɗe ɗiɗi haa tati e nder yontere, nyalaande wootere no ɓisoo (ɓiloo) hakkunde mum. "Muraaɗi kaanay kas kadi si tawii men heɓaali ko men piirani koo, ɗum le ko kelɗingol noone nguurndam amen ɗam. "Men waɗii nyalaaɗe mawningol musidɓe amen waraaɓe ɓee, e nder ndee ɗoo nokkuure (Hamdallaahi), ɗum fow ko fii teddingol wonkiiji maɓɓe ɗin, e ɓanngingol wonde fiikala ɓe wondaa e amen hannde, men yejjitataa ɓe haa cay, sibu ɓe maayaali mehre, ɓe maayanii muraadu ndu nunɗal –ɗum ko fii haɓangol fotdeeji amen ɗii. 22 Siilo, heddoto wonde nyalaande nde yejjitetaake wonande sukaaɓe Gine ɓen fow. "Men yuɓɓinay cofte pineyankooje (cultural eɓents) fii tokkitagol e teddino ɓeen jaambareeɓe waraaɓe. "Nguu goomu hinyooɓe wonande jaambareeɓe ɓe koninkooɓe wari ɓen, ko maa ngu ɗaɓɓita ɓee fawtiiɓe ɗii wonkiiji musidɓe amen ɓee. Hiɓe haani jaggeede, nyaawee ɓe leɓtee, haa tawa kuuɗe waaɗe nih, wontaa waɗtu, bone waaɗe nii bonnetaake e nder, wonaa Gine tun, kono ko e nder leyɗe duunde Afriki ndee fow. "Ko maa renndo winndere ngoo faama wonde hino hitti sanne nde ɓe ndaarata, wonaa tun fii sukaaɓe waraaɓe ɓen, kono ko yo ɓe ndaaru kadi fewndaare sukaaɓe Gine acciraaɓe ɓaawo ɓen fof. Ko maa tun laamu ngun wallitoo sukaaɓe ɓen fii heblanagol mawuuri (future) maɓɓe ndii. "Gine udditii gite mum ɗen. Ginenaaɓe jooni no anndi holno ɓe waɗirta haa daaɗe maɓɓe ɗen nanee, maaɗum no ɓe piirirta fii heɓtugol fotdeeji maɓɓe ɗin." Honɗum woni ndun seppuru kuuɓal Siilo 22, e sabuuji (dunyooji) mayru? En yewtay ɗum e winndannde men aroore, ngam hindu yoni ko fillee haa lutta, e nder daartol men enen ɓaleeɓe, wonaa Ginenaaɓe tun. Yo Alla ɓeydan en jam e deeƴere.

Wikimedia Commons: Gine – des documents multimédia.