Fulfulde: Ceertol hakkunde baylitte

Iwde to Wikipedia
Content deleted Content added
→‎Alkule: Fixed grammar
Pese: Taƴtagol cinndel Taƴtagol jaaɓngal cinndel Android app edit
→‎Alkule lateŋ: Fixed grammar
Pese: Taƴtagol cinndel Taƴtagol jaaɓngal cinndel Android app edit
Gorol 23: Gorol 23:
== 𞤀𞤤𞤳𞤵𞤤𞤫 ==
== 𞤀𞤤𞤳𞤵𞤤𞤫 ==


‮==𞤀𞤤𞤳𞤵𞤤𞤫 𞤤𞤢𞤼𞤫𞤲==
==Alkule lateŋ==
𞥒. 𞤀𞤤𞤳𞤵𞤤𞤫: 𞤺𞤭𞤤𞤢 𞤼𞤫𞥅𞤥𞤫𞤣𞤢𞤲𞤣𞤫 𞤧𞤢𞤨𞥆𞤮 𞤫 𞤶𞤫𞥅𞤼𞤢𞤼𞤢𞤩𞤫𞤪𞤫 𞤲'𞤣𞤫𞤲, 𞤨𞤵𞤤𞤢𞥄𞤪-𞤬𞤵𞤤𞤬𞤵𞤤𞤣𞤫 𞤲𞤮 𞤱𞤭𞤲𞤣𞤭𞤪𞤫𞥅 𞤢𞤤𞤳𞤵𞤤𞤫 𞤢𞥄𞤪𞤢𞤦𞤫. 𞤖𞤢𞥄 𞤸𞤢𞤲𞤣𞤫 𞤲𞤮 𞤬𞤫𞤤𞥆𞤭𞤼𞤢𞥄 𞤱𞤮𞤲𞤣𞤫 𞤫 𞤤𞤫𞤴𞤯𞤫 𞤺𞤮𞤯𞥆𞤫 𞤴𞤫𞤪𞤵 𞤊𞤵𞥅𞤼𞤢 𞤔𞤢𞤤𞤮𞥅 𞤥𞤢𞥄 𞤀𞤣𞤢𞤥𞤢𞤱𞤢 𞤊𞤵𞤤𞤩𞤫 𞤳𞤮 𞤢𞤤𞤳𞤵𞤤𞤫 𞤢𞥄𞤪𞤢𞤦𞤫 𞤩𞤵𞤪𞤭 𞤣𞤮𞥅𞤤𞤲𞤮𞤪𞤢𞥄𞤣𞤫. 𞤑𞤮𞤲𞤮 𞤺𞤭𞤤𞤢 𞤸𞤭𞤼𞤢𞥄𞤲'𞤣𞤫 𞥑𞥙𞥖𞥖 𞤦𞤫𞤲𞤧𞤮𞤲'𞤣𞤭𞤪𞤢𞤤 [[𞤄𞤢𞤥𞤢𞤳𞤮]] 𞤲'𞤺𞤢𞤤 𞤬𞤫𞤱𞤶𞤢𞤲𞥆𞤮 𞤯𞤫𞤥𞤲'𞤺𞤢𞤤 𞤲'𞤺𞤢𞤤 𞤲'𞤦𞤭𞤲𞤣𞤵𞤣𞤭 𞤼𞤵𞥅𞤺𞤭𞥅𞤲'𞤣𞤭 𞤫 𞤢𞤦𞤢𞤶𞤢𞤣𞤢 𞤤𞤢𞤼𞤫𞤲. 𞤐'𞤁𞤭𞥅𞤲 𞤲'𞤦𞤭𞤲𞤣𞤵𞤣𞤭 𞤭𞤲𞤣𞤭𞤪𞤢𞥄 𞤢𞤦𞤢𞤶𞤢𞤣𞤢 𞤓𞤐𞤉𞤅𞤕𞤌 𞤥𞤢𞥄 𞤢𞤤𞤳𞤵𞤤𞤫 𞤓𞤐𞤉𞤅𞤕𞤌. 𞤀𞤤𞤳𞤵𞤤𞤫 𞤥𞤢𞤴𞤪𞤭 𞤲'𞤺𞤮𞤲𞤭:
2. Alkule: gila teemedannde sappo e jeetataɓere nden, pulaar-fulfulde no winndiree alkule aarabe. Haa hannde no fellitaa wonnde e leyɗe goɗɗe yeru Fuuta Jaloo maa Adamawa Fulɓe ko alkule aarabe ɓuri doolnoraade. Kono gila hitaande 1966 bensondiral [[Bamako]] ngal fewjanno ɗemngal ngal mbinndudi tuugiindi e abajada laten. Ndiin mbinndudi inndiraa abajada UNESCO maa alkule UNESCO. Alkule mayri ngoni:


𞤢,𞤦,𞤲'𞤦,𞤩,𞤷,𞤣,𞤲'𞤣,𞤯,𞤫,𞤬,𞤺,𞤲'𞤺,𞤸,𞤭,𞤶,𞤲'𞤶,𞤳,𞤤,𞤥,𞤲,𞤽,𞤻(𞤻),𞤮,𞤨,𞤹,𞤪,𞤧,𞤼,𞤵,𞤱,𞤿,𞤴,𞤰,𞥁
a,b,mb,ɓ,c,d,nd,ɗ,e,f,g,ng,h,i,j,nj,k,l,m,n,ŋ,ñ(ny),o,p,q,r,s,t,u,w,x,y,ƴ,z


𞤅𞤭𞤲𞤷𞤵𞤺𞤮𞤤 𞤲'𞤣𞤭𞥅𞤲 𞤲'𞤦𞤭𞤲𞤣𞤵𞤣𞤭 𞤨𞤮𞤲𞤣𞤢𞥄𞤲'𞤣𞤭 𞤸𞤢𞤯𞤢𞥄𞤤𞤭 𞤬𞤢𞥄 𞤶𞤮𞥅𞤲𞤭 𞤊𞤵𞤤𞤩𞤫 𞤲'𞤣𞤮𞤲𞤳𞤢 𞤬𞤮𞤼𞥆𞤵𞤣𞤫 𞤫 𞤢𞤤𞤳𞤵𞤤𞤫 𞤴𞤮𞤺𞤢𞥄𞤶𞤫, 𞤫 𞤬𞤭𞥅𞤣𞤫 𞤥𞤭𞤧𞤢𞤤 𞤖𞤢𞥄𞤤-𞤆𞤵𞤤𞤢𞥄𞤪'𞤫𞤲 𞤧𞤫𞤲𞤫𞤺𞤢𞤤 𞤱𞤮 𞤻 𞤲'𞤦𞤭𞤲𞤣𞤭𞤪𞤼𞤢 𞤢𞤤𞤳𞤵𞤤𞤢𞤤 𞤻. 𞤊𞤵𞤤𞤩𞤫 [[𞤃𞤢𞤤𞤭]] 𞤫 [[𞤘𞤭𞤲𞤫]] 𞤲𞤭𞥅 𞤲'𞤦𞤭𞤲𞤣𞤭𞤪𞤼𞤢 𞤯𞤵𞤥: ɲ. 𞤑𞤢𞤣𞤭 𞤤𞤵𞤪𞥆𞤫 𞤭𞤲𞤢 𞤲'𞤺𞤮𞥅𞤣𞤭 𞤼𞤮 𞤦𞤢𞤽𞥆𞤫 𞤱𞤭𞤲𞤣𞤵𞤺𞤮𞤤 𞤢𞤤𞤳𞤵𞤤𞤫 𞤣𞤫𞤲𞤣𞤢𞥄𞤯𞤫 (𞤪𞤫𞤲𞤣𞤢𞥄𞤯𞤫) 𞤴𞤫𞤪𞤵 𞤽𞤺 (𞤸𞤢𞤣𞤫 𞤲'𞤺), 𞤯𞤵𞤥 𞤫 𞤱𞤮𞤲𞤣𞤫 𞤲'𞤣𞤭𞤲 𞤲'𞤦𞤭𞤲𞤣𞤵𞤣𞤭 𞤴𞤢𞤥𞤭𞤪𞤢𞤲𞤮𞥅𞤳𞤢 𞤼𞤮 𞤦𞤫𞤲𞤧𞤮𞤲'𞤣𞤭𞤪𞤢𞤤 𞤄𞤢𞤥𞤢𞤳𞤮. 𞤏𞤭𞤲𞤣𞤮𞥅𞤩𞤫 𞤘𞤭𞤲𞤫 𞤱𞤮𞤩𞥆𞤫 𞤲'𞤦𞤭𞤲𞤣𞤢𞤲 𞤲𞤦 𞤸𞤢𞤣𞤫 𞤲'𞤦 𞤶𞤢𞤥𞤭𞤪𞤢𞥄𞤯𞤮 𞤄𞤢𞤥𞤢𞤳𞤮 𞤮𞥅.
Sincugol ndiin mbinndudi ponndaandi haɗaali faa jooni Fulɓe ndonka fottude e alkule yogaaje, e fiide misal Haal-Pulaar'en senegal wo ñ mbinndirta alkulal ny. Fulɓe [[Mali]] e [[Gine]] nii mbinndirta ɗum: ɲ. Kadi lurre ina ngoodi to baŋŋe winndugol alkule denndaaɗe (renndaaɗe) yeru ŋg (hade ng), ɗum e wonnde ndin mbinndudi yamiranooka to bensondiral Bamako. Winndooɓe Gine woɓɓe mbinndan nb hade mb jamiraaɗo Bamako oo.


=Adlam=
=Adlam=

Waylitannde hono 11:15, 19 Morso 2019

𞤊𞤵𞤤𞤬𞤵𞤤𞤣𞤫 𞤱𞤢𞤤𞥆𞤢 𞤨𞤵𞤤𞤢𞥄𞤪 𞤥𞤢𞥄 𞤨𞤵𞤤𞤢𞤪 𞤳𞤮 𞤯𞤫𞤥𞤲'𞤺𞤢𞤤 𞤊𞤵𞤤𞤩𞤫 𞤫 𞤖𞤢𞥄𞤤𞤨𞤵𞤤𞤢𞥄𞤪'𞤫𞤲. 𞤍𞤫𞤥𞤲'𞤺𞤢𞤤 𞤲'𞤺𞤢𞤤 𞤲𞤮 𞤸𞤢𞥄𞤤𞤫𞥅 𞤫 𞤤𞤫𞤴𞤯𞤫 𞤳𞤫𞥅𞤱𞤯𞤫 𞤫 𞤀𞤬𞤭𞤪𞤭𞤳. 𞤖𞤢𞥄𞤤𞤮𞥅𞤩𞤫 𞤬𞤵𞤤𞤬𞤵𞤤𞤣𞤫-𞤨𞤵𞤤𞤢𞥄𞤪 𞤭𞤲𞤢 𞤳𞤢𞤱𞤪𞤢 𞤥𞤭𞤤𞤭𞤴𞤮𞤲'𞤶𞤭 𞥖𞥐 𞤸𞤢𞥄 𞥘𞥐. 𞤍𞤫𞤥𞤲'𞤺𞤢𞤤 𞤲'𞤺𞤢𞤤 𞤭𞤲𞤢 𞤶𞤫𞤴𞤢𞥄 𞤫 𞤧𞤵𞥅𞤣𞤵 𞤯𞤫𞤥𞤯𞤫 𞤖𞤭𞥅𞤪𞤲𞤢𞥄𞤲 𞤸𞤵𞤰𞤢𞤲𞤢𞤴𞤲'𞤺𞤢𞤤𞤺𞤫 𞤀𞤼𞤤𞤢𞤲𞤼𞤭𞤳, 𞤼𞤢𞤱𞤫𞤼𞤫𞥅𞤲'𞤣𞤵 𞤳𞤢𞤻𞤵𞤥 𞤣𞤵𞥅 𞤫 𞤲'𞤣𞤫𞤪 𞤧𞤵𞥅𞤣𞤵 𞤯𞤫𞤥𞤯𞤫 𞤢𞤬𞤭𞤪𞤭𞤳𞤢𞤲𞤳𞤫𞥅𞤶𞤫 𞤩𞤵𞤪𞤲'𞤣𞤵 𞤴𞤢𞥄𞤶𞤵𞤣𞤫 𞤱𞤭'𞤫𞤼𞤫𞥅𞤲'𞤣𞤵 𞤐𞤭𞥅𞤧𞤫𞤪-𞤑𞤮𞤲𞤺𞤮. 𞤍𞤫𞤥𞤯𞤫 𞤺𞤮𞤯𞥆𞤫 𞤶𞤫𞤴𞤢𞥄𞤯𞤫 𞤫 𞤲'𞤣𞤵𞤲 𞤧𞤵𞥅𞤣𞤵 𞤲'𞤺𞤮𞤲𞤭: 𞤷𞤫'𞤢𞥄𞤪 (𞤯𞤫𞤥𞤲'𞤺𞤢𞤤 𞤧𞤫𞥅𞤪𞤫𞥅𞤪𞤮) 𞤫 𞤲'𞤶𞤮𞤤𞤬𞤮. 𞤉 𞤯𞤫𞥅𞤲 𞤯𞤭𞤯𞤭 𞤳𞤮 𞤧𞤫𞥅𞤪𞤫𞥅𞤪𞤮 𞤩𞤵𞤪𞤭 𞤩𞤢𞤣𞤮𞤲'𞤣𞤭𞤪𞤣𞤫 𞤫 𞤨𞤵𞤤𞤢𞥄𞤪.

‮== 𞤕𞤢𞤤𞤼𞤵𞤯𞤫 ==

𞥑. 𞤕𞤢𞤤𞤼𞤵𞤯𞤫: 𞤑𞤮 𞤩𞤵𞤪𞤭 𞤸𞤫𞥅𞤱𞤣𞤫 𞤳𞤮𞥅, 𞤨𞤵𞤤𞤢𞥄𞤪 𞤭𞤲𞤢 𞤬𞤫𞤷𞥆𞤫𞥅 𞤱𞤢𞤯𞤫𞥅 𞤷𞤢𞤤𞤼𞤵𞤯𞤫 𞤶𞤮𞤱𞤭 𞤥𞤢𞤱𞤯𞤫 𞤳𞤢𞤱𞤪𞤮𞥅𞤶𞤫 𞤫 𞤣𞤢𞤱𞤤𞤢𞥄𞤶𞤭 𞤊𞤵𞤤𞤩𞤫 𞤼𞤢𞥄𞤪𞤭𞥅𞤳𞤢𞤴𞤢𞤲𞤳𞤮𞥅𞤶𞤭 (𞤣𞤢𞤱𞤤𞤢𞥄𞤶𞤭 𞤊𞤵𞤤𞤩𞤫 𞤢𞤣𞤭𞥅𞤯𞤭 𞤤𞤢𞥄𞤥𞤵 𞤳𞤮𞤤𞤮𞤲𞤢𞥄𞤳𞤵). 𞤑𞤢𞤲𞤶𞤫 𞤲'𞤺𞤮𞤲𞤭:

𞤆𞤵𞤤𞤢𞥄𞤪 𞤊𞤵𞥅𞤼𞤢 𞤚𞤮𞥅𞤪𞤮 (𞤲𞤮 𞤺𞤢𞤧𞤢 𞤳𞤮 𞤫 𞤲'𞤺𞤢𞤤 𞤣𞤭𞥅𞤱𞤢𞤤 𞤯𞤫𞤥𞤲'𞤺𞤢𞤤 𞤲'𞤺𞤢𞤤 𞤴𞤢𞤤𞤼𞤭), 𞤤𞤫𞤴𞤣𞤭 𞤅𞤫𞤲𞤫𞤺𞤢𞤤 𞤆𞤵𞤤𞤢𞤪 𞤊𞤵𞥅𞤼𞤢 𞤔𞤢𞤤𞤮𞥅, 𞤤𞤫𞤴𞤣𞤭 𞤘𞤭𞤲𞤫, 𞤊𞤵𞤤𞤬𞤵𞤤𞤣𞤫 𞤃𞤢𞥄𞤧𞤭𞤲𞤢, 𞤤𞤫𞤴𞤣𞤭 𞤃𞤢𞥄𞤤𞤭, 𞤊𞤵𞤤𞤬𞤵𞤤𞤣𞤫 𞤂𞤭𞤨𞤼𞤢𞥄𞤳𞤮, 𞤤𞤫𞤴𞤣𞤭 𞤄𞤵𞤪𞤳𞤭𞤲𞤢𞥄 𞤊𞤢𞤧𞤮, 𞤊𞤵𞤤𞤬𞤵𞤤𞤣𞤫 𞤀𞤣𞤢𞤥𞤢𞤱𞤢, 𞤤𞤫𞤴𞤣𞤭 𞤐𞤭𞥅𞤧𞤫𞤪𞤭𞤴𞤢 𞤫 𞤑𞤢𞤥𞤢𞤪𞤵𞤲. 𞤊𞤫𞤷𞥆𞤮𞥅𞤪𞤫 𞤺𞤮'𞤮 𞤲𞤮 𞤱𞤢𞥄𞤱𞤢 𞤱𞤮𞤲𞤭𞤪𞤣𞤫 𞤲𞤭𞥅:

𞤑𞤮 𞤩𞤵𞤪𞤭 𞤳𞤮𞤲 𞤫 𞤊𞤵𞤤𞤬𞤵𞤤𞤫 𞤯𞤫𞤲 𞤸𞤭𞤲𞤮 𞤸𞤵𞤥𞤭𞥅 𞤫 𞤺𞤮𞥅𞤼𞤢𞤤 𞤫 𞤣𞤭𞥅𞤱𞤫 𞤤𞤭𞤥𞤼𞤢𞥄𞤯𞤫 𞤯𞤮𞥅, 𞤫 𞤨𞤭𞥅𞤣𞤫 𞤥𞤭𞤧𞤢𞤤 𞤧𞤭 𞤫𞤲 𞤰𞤫𞤼𞥆𞤭𞥅 𞤊𞤵𞤤𞤬𞤵𞤤𞤣𞤫 𞤄𞤢𞤺𞤭𞤪𞤥𞤭, 𞤯𞤵𞤥 𞤳𞤮 𞤤𞤫𞤴𞤣𞤭 𞤫 𞤲'𞤣𞤫𞤪 𞤕𞤢𞥄𞤣, 𞤳𞤮 𞤫 𞤀𞤣𞤢𞤥𞤢𞥄𞤱𞤢𞤲𞤳𞤮𞥅𞤪𞤫 𞤲'𞤣𞤫𞤲 𞤶𞤫𞤴𞤢𞥄. 𞤊𞤵𞤤𞤬𞤵𞤤𞤣𞤫 𞤊𞤵𞤲𞥆𞤢𞥄𞤲'𞤺𞤫 𞤐𞤭𞥅𞤶𞤫𞤪 𞤳𞤮 𞤫 𞤊𞤵𞤤𞤬𞤵𞤤𞤣𞤫 𞤖𞤢𞤳𞥆𞤵𞤲'𞤣𞤫𞥅𞤪𞤭 𞤐𞤢𞤶𞤫𞥅𞤪𞤭𞤴𞤢 𞤩𞤵𞤪𞤭 𞤶𞤫𞤴𞤣𞤵𞤣𞤫, 𞤊𞤵𞤤𞤬𞤵𞤤𞤣𞤫 𞤖𞤭𞥅𞤪𞤲𞤢𞥄𞤲'𞤺𞤫 𞤐𞤭𞥅𞤶𞤫𞤪 𞤳𞤮 𞤫 𞤂𞤭𞤨𞤼𞤢𞥄𞤳𞤵𞥅𞤪𞤫 𞤫 𞤃𞤢𞥄𞤧𞤭𞤲𞤢𞤲𞤳𞤮𞥅𞤪𞤫 𞤶𞤫𞤴𞤢𞥄.

𞤅𞤮 𞤫𞤲 𞤼𞤫𞤧𞤳𞤭𞥅𞤥𞤢, 𞤥𞤢 𞤫𞤲 𞤼𞤢𞤱 𞤭𞤲𞤢 𞤸𞤫𞤣𞥆𞤭𞥅 𞤬𞤢𞤸𞤭𞤲 𞤷𞤢𞤤𞤼𞤵𞤯𞤫 𞤯𞤢𞤤𞤢𞥄𞤯𞤫 𞤸𞤮𞤲𞤮 𞤨𞤵𞤤𞤢𞥄𞤪 𞤊𞤵𞤤𞤢𞥄𞤣𞤵 (𞤩𞤢𞤤𞤫𞥅𞤪𞤭 𞤅𞤫𞤲𞤫𞤺𞤢𞤤 𞤫 𞤘𞤢𞤥𞤦𞤭𞤴𞤢), 𞤊𞤵𞤤𞤬𞤵𞤤𞤣𞤫 𞤄𞤮𞤪𞤺𞤵 𞤫 𞤲'𞤣𞤫𞤪 𞤤𞤫𞤴𞤣𞤭 𞤄𞤫𞤲𞤫𞤲, 𞤬𞤵𞤤𞤬𞤵𞤤𞤣𞤫 𞤣𞤭𞥅𞤱𞤢𞥄𞤲𞤵𞥅𞤶𞤭 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤵𞤲'𞤣𞤫 𞤐𞤭𞥅𞤧𞤫𞤪𞤭𞤴𞤢. 𞤑𞤮𞤲𞤮 𞤯𞤫𞥅𞤲 𞤨𞤵𞤤𞤬𞤵𞤤𞤫 𞤲𞤢 𞤩𞤢𞤣𞤭𞥅 𞤺𞤮𞤯𞥆𞤫 𞤫 𞤯𞤫𞥅 𞤯𞤫 𞤢𞤣𞤭-𞤯𞤫𞤲 𞤤𞤭𞤥𞤼𞤵𞤣𞤫 𞤴𞤫𞤪𞤵 𞤄𞤮𞤪𞤺𞤵 𞤲𞤮 𞤩𞤢𞤣𞤮𞤲'𞤣𞤭𞤪𞤭 𞤫 𞤃𞤢𞥄𞤧𞤭𞤲𞤢, 𞤊𞤵𞤤𞤢𞥄𞤣𞤵 𞤲𞤮 𞤲𞤢𞤲𞤣𞤭 𞤫 𞤊𞤵𞥅𞤼𞤢 𞤚𞤮𞥅𞤪𞤮 𞤲𞤮 𞤲𞤢𞤲𞤣𞤭 𞤫 𞤊𞤵𞥅𞤼𞤢 𞤔𞤢𞤤𞤮𞥅, 𞤫 𞤥𞤢𞥄𞤲𞤢𞥄 𞤲𞤮 𞤸𞤢𞤳𞥆𞤵𞤲'𞤣𞤫 𞤥𞤢𞥄 𞤬𞤵𞤤𞤬𞤵𞤤𞤣𞤫 𞤕𞤢𞥄𞤣 𞤱𞤢𞤤𞥆𞤢 𞤅𞤵𞤣𞤢𞤲 𞤳𞤮 𞤫 𞤀𞤣𞤢𞤥𞤢𞤱𞤢 𞤶𞤫𞤴𞤣𞤭.

𞤀𞤤𞤳𞤵𞤤𞤫

‮==𞤀𞤤𞤳𞤵𞤤𞤫 𞤤𞤢𞤼𞤫𞤲== 𞥒. 𞤀𞤤𞤳𞤵𞤤𞤫: 𞤺𞤭𞤤𞤢 𞤼𞤫𞥅𞤥𞤫𞤣𞤢𞤲𞤣𞤫 𞤧𞤢𞤨𞥆𞤮 𞤫 𞤶𞤫𞥅𞤼𞤢𞤼𞤢𞤩𞤫𞤪𞤫 𞤲'𞤣𞤫𞤲, 𞤨𞤵𞤤𞤢𞥄𞤪-𞤬𞤵𞤤𞤬𞤵𞤤𞤣𞤫 𞤲𞤮 𞤱𞤭𞤲𞤣𞤭𞤪𞤫𞥅 𞤢𞤤𞤳𞤵𞤤𞤫 𞤢𞥄𞤪𞤢𞤦𞤫. 𞤖𞤢𞥄 𞤸𞤢𞤲𞤣𞤫 𞤲𞤮 𞤬𞤫𞤤𞥆𞤭𞤼𞤢𞥄 𞤱𞤮𞤲𞤣𞤫 𞤫 𞤤𞤫𞤴𞤯𞤫 𞤺𞤮𞤯𞥆𞤫 𞤴𞤫𞤪𞤵 𞤊𞤵𞥅𞤼𞤢 𞤔𞤢𞤤𞤮𞥅 𞤥𞤢𞥄 𞤀𞤣𞤢𞤥𞤢𞤱𞤢 𞤊𞤵𞤤𞤩𞤫 𞤳𞤮 𞤢𞤤𞤳𞤵𞤤𞤫 𞤢𞥄𞤪𞤢𞤦𞤫 𞤩𞤵𞤪𞤭 𞤣𞤮𞥅𞤤𞤲𞤮𞤪𞤢𞥄𞤣𞤫. 𞤑𞤮𞤲𞤮 𞤺𞤭𞤤𞤢 𞤸𞤭𞤼𞤢𞥄𞤲'𞤣𞤫 𞥑𞥙𞥖𞥖 𞤦𞤫𞤲𞤧𞤮𞤲'𞤣𞤭𞤪𞤢𞤤 𞤄𞤢𞤥𞤢𞤳𞤮 𞤲'𞤺𞤢𞤤 𞤬𞤫𞤱𞤶𞤢𞤲𞥆𞤮 𞤯𞤫𞤥𞤲'𞤺𞤢𞤤 𞤲'𞤺𞤢𞤤 𞤲'𞤦𞤭𞤲𞤣𞤵𞤣𞤭 𞤼𞤵𞥅𞤺𞤭𞥅𞤲'𞤣𞤭 𞤫 𞤢𞤦𞤢𞤶𞤢𞤣𞤢 𞤤𞤢𞤼𞤫𞤲. 𞤐'𞤁𞤭𞥅𞤲 𞤲'𞤦𞤭𞤲𞤣𞤵𞤣𞤭 𞤭𞤲𞤣𞤭𞤪𞤢𞥄 𞤢𞤦𞤢𞤶𞤢𞤣𞤢 𞤓𞤐𞤉𞤅𞤕𞤌 𞤥𞤢𞥄 𞤢𞤤𞤳𞤵𞤤𞤫 𞤓𞤐𞤉𞤅𞤕𞤌. 𞤀𞤤𞤳𞤵𞤤𞤫 𞤥𞤢𞤴𞤪𞤭 𞤲'𞤺𞤮𞤲𞤭:

𞤢,𞤦,𞤲'𞤦,𞤩,𞤷,𞤣,𞤲'𞤣,𞤯,𞤫,𞤬,𞤺,𞤲'𞤺,𞤸,𞤭,𞤶,𞤲'𞤶,𞤳,𞤤,𞤥,𞤲,𞤽,𞤻(𞤻),𞤮,𞤨,𞤹,𞤪,𞤧,𞤼,𞤵,𞤱,𞤿,𞤴,𞤰,𞥁

𞤅𞤭𞤲𞤷𞤵𞤺𞤮𞤤 𞤲'𞤣𞤭𞥅𞤲 𞤲'𞤦𞤭𞤲𞤣𞤵𞤣𞤭 𞤨𞤮𞤲𞤣𞤢𞥄𞤲'𞤣𞤭 𞤸𞤢𞤯𞤢𞥄𞤤𞤭 𞤬𞤢𞥄 𞤶𞤮𞥅𞤲𞤭 𞤊𞤵𞤤𞤩𞤫 𞤲'𞤣𞤮𞤲𞤳𞤢 𞤬𞤮𞤼𞥆𞤵𞤣𞤫 𞤫 𞤢𞤤𞤳𞤵𞤤𞤫 𞤴𞤮𞤺𞤢𞥄𞤶𞤫, 𞤫 𞤬𞤭𞥅𞤣𞤫 𞤥𞤭𞤧𞤢𞤤 𞤖𞤢𞥄𞤤-𞤆𞤵𞤤𞤢𞥄𞤪'𞤫𞤲 𞤧𞤫𞤲𞤫𞤺𞤢𞤤 𞤱𞤮 𞤻 𞤲'𞤦𞤭𞤲𞤣𞤭𞤪𞤼𞤢 𞤢𞤤𞤳𞤵𞤤𞤢𞤤 𞤻. 𞤊𞤵𞤤𞤩𞤫 𞤃𞤢𞤤𞤭 𞤫 𞤘𞤭𞤲𞤫 𞤲𞤭𞥅 𞤲'𞤦𞤭𞤲𞤣𞤭𞤪𞤼𞤢 𞤯𞤵𞤥: ɲ. 𞤑𞤢𞤣𞤭 𞤤𞤵𞤪𞥆𞤫 𞤭𞤲𞤢 𞤲'𞤺𞤮𞥅𞤣𞤭 𞤼𞤮 𞤦𞤢𞤽𞥆𞤫 𞤱𞤭𞤲𞤣𞤵𞤺𞤮𞤤 𞤢𞤤𞤳𞤵𞤤𞤫 𞤣𞤫𞤲𞤣𞤢𞥄𞤯𞤫 (𞤪𞤫𞤲𞤣𞤢𞥄𞤯𞤫) 𞤴𞤫𞤪𞤵 𞤽𞤺 (𞤸𞤢𞤣𞤫 𞤲'𞤺), 𞤯𞤵𞤥 𞤫 𞤱𞤮𞤲𞤣𞤫 𞤲'𞤣𞤭𞤲 𞤲'𞤦𞤭𞤲𞤣𞤵𞤣𞤭 𞤴𞤢𞤥𞤭𞤪𞤢𞤲𞤮𞥅𞤳𞤢 𞤼𞤮 𞤦𞤫𞤲𞤧𞤮𞤲'𞤣𞤭𞤪𞤢𞤤 𞤄𞤢𞤥𞤢𞤳𞤮. 𞤏𞤭𞤲𞤣𞤮𞥅𞤩𞤫 𞤘𞤭𞤲𞤫 𞤱𞤮𞤩𞥆𞤫 𞤲'𞤦𞤭𞤲𞤣𞤢𞤲 𞤲𞤦 𞤸𞤢𞤣𞤫 𞤲'𞤦 𞤶𞤢𞤥𞤭𞤪𞤢𞥄𞤯𞤮 𞤄𞤢𞤥𞤢𞤳𞤮 𞤮𞥅.

Adlam

ko Alkule ɗe heewɓe Fulɓe mbinndirta jooni e nder leyɗeele keewɗe e nder duunde Afrik lutti [Seneggal] e [Moritani]. Iɗi pentaa ko [Gine] hitaande 1989 iwde e Abdoulaay e Ibaraahiima Bari; caggal yiyugol heewɓe ina luuri e binndugol [Pulaar] ngol. Alkule ɗeen ko 28 alkulal wondude nayi goɗɗi denndinaaɗi hono n'g, n'j, n'b, n'd. iɗi tawee e leydeele hono Gine, Kameruun, Sudan, Caad, Niger, Nigeria...

"Pulaar/fulfulde ko ɗemngal maanaa, woni ɗemngal keeringal to bannge innude geɗe e rokkude ɗumʼen maanaa. Paygol maggal ina fawii he toɓɓe keewɗe, ko wayi no heewde alkule e mbaadi pirligol golle e firo kelmeendi…

Alkule : pulaar/fulfulde ɓuri heewde alkule e farayse e arab e enngele… (33 alkulal). Won alkule ɗe ɗemngal ngal jogii weeɓaani tawde he ɗemɗe goɗɗe, ko wayi no alkule ɗ, ƴ, ŋ…

Pirlitgol golle : pulaar fulfulde ina jogii lomto gollooɓe 7ɗo so en limtii heen lomto golloowo naattinoowo : enen, ko noon ne so en ƴeewii gollal jogorngal, to bannge sahaa, angal firlitiree he mbaadiiji keewɗi : maa o ar, omo ara, o arat, o aroyat, o aratno, o aratnoo…

Firo kelme : kelmeendi pulaar/fulfulde ina heerorii fayde mum, cañki pulaar fulfulde ina ɗelñira karallaagal timmungal e ñeeñal baydungal : ina holla en ɗuum mahdi helmere pulaar

  • Pelle inɗe : ɗemngal ngal ina jogii pelle inɗe hedde 20 tawi heen fedde kala ina jogii hattan kaawniiɗo ngam sifaade innde toɗɗii nde. En njuutnotaako ɗoon sabu ɗuum ɓooyii yimeede
  • Ceekirɗe : ɗoon ne kadi en njuutnotaako sabu jooni kala janngoowo ɗemngal ngal anndii wonde e nder helmere wootere eɗen mbaawi dañde ceekirɗe keewɗe haa helmere nde metta wowlude yeru : naftondiroyde, walla jiiɓoo wowlude jiiɓoo faamde, yeru : ɓamtinondiriroroyatno ; te

seekirde heen kala arda e maanaa mum.

Ngam añde woɗɗinoyde, sabu en mbaawaa te en kattanaani haalde fof, njahen he toɓɓere sakkitiinde he ndee ɗo lowre, ɗum woni maanaa ɓesɗo.

_ Kelme keewɗe ngam maanaa gooto: pulaar/fulfulde ina jogii hattan seɗde maanaa helmere yaltina firoyon mum tokoson ngonkon nder mum. Aɗa waawi yiyde kelme sappo walla ɓura tawi ko he maanaa gooto. Ngam newnude golle men ƴeften yeru he kelme ɓurɗe baɗtinde he nguurndam fulɓe:

a/ toɓo: jannja, ngatamaare, maamaare, wis_wis, yaral (jaral), juko, Demmba diŋaare, hokkitere, mbayritam, bowte…

b/ laawol: burdubujol(walla ballaŋaawol), mosol, jurol, lappol, bolol, celol, codol,perol, kallu(walla kallol…), mbedda(walla mbeddawol)…

c/ haɓɓude: fiɓde, jomde, ŋaaŋde,ŋeeŋde, raɗaade, wajde, humde, saande (saanaade), worsude, dokkaade…

d/ ndiyam: maayo, caanngol, weendu, fetere (feto), deedal, berjal, reebelde, njarka, sewnde, laddungol…

e/ leydi: ceenal(seeno),mbaalwaaldi, jehjegol, hollalde, jakre, waka jiiju, jaaka maka, wallere, haraawo(karawal, taccoonde), karhaaƴol(woojeere, tiŋaale)… Eɗen mbaawi teskaade ɗo kelmeendi mbaawndi wallitde gannde kese; eɗen teskina wonde Tafsiiru JIGGO (yoo GENO yurmo ɗum), gooto he sanɗaaji Misira won ko waɗnoo heen ko faati he ganndal ndema

Eɗen mbaawi raɓɓiɗinaade ɗo, tawi kadi eɗen nganndi en memaani fannuuji goɗɗi bayɗi no inɗe kuɗi e leɗɗe, sifaaji jawdi, poñndi (he ɗemngal waañooɓe e awooɓe) e nehaandi (he ɗemngal aynooɓe), keneeli, koode, ekn…

Eɗen mbaawi wiyde ɗo waɗde pulaar/fulfulde ko ɗemngal maanaa, ŋarɗungal. Maa a taw ko ɗuum addani won heen (Bookar Tijjaani Njaay) wiyde ko GENO tellini ngal he ŋarɗeende maggal, wiyi yimɓe maggal “ko MIIN tagani on ngal mbele oɗon ngona ɓe AM”. Eɗen mbaawi wiyde kadi ko ngal ɗemngal ɓooyngal , Bookar Tijjaani hollitii wonde Fulɓe koɗdiino he israa’iilanaaɓe, o hollitii haatumeere kelme teemedere he hebroore walla ɓura, tawi kañje kala eɗe nanndi he kelme pulaar/fulfulde to wowlaango e to maanaa (en njiɗaani addude ɗo laaɓndal to Fulɓe ngummii, holi mo ɓe njiidi).

Kono kadi eɗen poti ustude bakkooji ha ngannden so ɗemngal men ngal ina jogii hattan wuurde haa yeeso e daɗde e gaatuleeje aduna keso o. mbele ɗemngal men ngal ina jogii hannde nduun fittaandu haa waawa ɓamtaade no ɗemɗe koɗdiiɗe ɗe ni. Sabu wonde ɗemngal men ngal limtaaka e ɗemɗe daɗooje ɗo e 2036 ina miijtinii hay so en kulaani.

Kañum ni, wondi ko, hay sinno ɗemngal men ngal wonii ɗemngal maanaa, ko gila hanki, he nder nguurndam mawɓe men keeriɗam. Ko mawɓe men ngollii haa ngal wayi noon. Kono enen hannde en poti laaɓndaade ko mbaɗ-ɗen e ko pot-ɗen waɗde sabu eɗen keewi caɗeele:

  • Caɗeele wosteede : duɗe tuubakooɓe e kesamhesamaagu e jaajngol gure waɗii haa ko ɓuri heewde he men nattii haalde ɗemngal ngal no fotiri (ɗooftaade doosɗe maggal) walla nattii haalde ngal
  • En ngustiima he faarnoraade ɗemngal ngal: nattii no waynoo he diŋire…
  • Ŋakkere paamondiral: he miijo am, ceerundal kinɗe e ngaddinaaji fotnoo ko alɗinde goodal men; kono so waɗii duuñondiral e deentondiral tan jibinta ko tanaaji ɗi njiɗaaka tawi ittaani.
  • Caɗeele firo: so pulaar/fulfulde wonii ɗemngal maanaa ne ina jogii caɗeele firde yoga e kelme kese yeru helmere “sens” e farayse firdee maanaa (iwdi arab), waɗde mbiyen pulaar/fulfulde ko ɗemngal maanaa ngal firataa maanaa. Yimɓe ɓe fof kawraani he no pirdaten kelme kese ɗe: so en pirat ɗe tan he ɗemɗe goɗɗe hay so wonaa pulaar walla so en pentanat ɗum helmere fulɗinaande hay so faamaamuya mum in noddi tiinnaare mawnde.