Jump to content

Yimɓe Ekoi

Iwde to Wikipedia
Yimɓe Ekoi
ethnic group
LesdiNaajeeriya, Kamerun Taƴto
Nder laamooreCross River Taƴto
Ekoi/Ejagham

Ekoi skin-covered Ekpe headdress and mask
Ɗuɗuugo yimɓe
4,564,500[1]
Banngeere
Template:NGR 3,011,500[1]
Template:CMR 1,553,000[1]
Ɗemngal
Ekoi language
Diina
Traditional Ekoi Religions, Christianity
Banndira Lasgol
Ibibio, Annang, Efik, Bahumono, Igbo, Mbube, Ekoid peoples and Other Southern Bantoid peoples

Leñol Ekoi, anndiraangol kadi Ejagham, ko leñol Bantoid to bannge worgo leydi Nijeer, ina yaaji fuɗnaange haa e nder diiwaan fuɗnaange worgo leydi Kameruun . Ɓe kaalata ko ɗemngal Ekoi, ɗemngal mawngal e nder leñol Ekoid. Ɗemɗe Ekoid goɗɗe ɗee ko pelle jokkondirɗe, ina heen Etung, won pelle Ikom (hono Ofutop, Akparabong e Nde), won pelle Ogoja (Ishibori e Bansarra), Ufia e Yakö. Ekoi en koɗi saraaji Efik en, Annang en, Ibibio en e Igbo en to fuɗnaange-rewo leydi Nijeer. To Ekoi, ɓe ɓuri anndeede ko e binndi maɓɓe Ekpe e Nsibidi. Ɓe kuutortoo ko miijooji Nsibidi e aadaaji, ko kamɓe ngoni fedde nde sosi ɗe e fuɗɗoode.

Leñol Ekoi ngol ina yuɓɓinaa e aadaaji mum e nder leƴƴi 7, nannduɗi e leñol Akan en to Ganaa .

Kabaaru ngenndi

[taƴto | taƴto ɗaɗi wiki]

Ekoi ina tawee e leydi Najeriya e nder diiwaan Cross River . Ɗemɗe Ekoid ina kaalee kadi e ndii leydi, hay so tawii noon Engele (ɗemngal ngenndiwal) ina haalee kadi. Ekoi ina tawee kadi to leydi Kameruun to diiwaan fuɗnaange-rewo leydi ndii.

Ekoi en ina cikka wonde iwdi koɗdiiɗo asliijo oo ko jooni jeyi leydi ndii ; So tawii jogiiɓe yamiroore hesere ɓee ndokkaaka hakkeeji jeyi leydi, ina njogii mbaawka soodde hakkeeji jeyi leydi. Worɓe Ekoi ko diwooɓe e aadaaji, rewɓe ko ndema, ina ndema ƴiye, banaana, e maaro (maasaŋ). Rewɓe kadi ina njuula, worɓe e rewɓe fof ina tawtoree njuumri.

Ekoi en, nde tawnoo ko ɗemngal gootal kaaldata, keɓaani wuurde e ngootaagu. Hoɗɓe e ko wiyetee hannde fuɗnaange-rewo Niiseer e fuɗnaange-rewo Kameruun, yimɓe ɓee peccii ko e jeyiiji koloñaal Angalteer e Afriknaaɓe e nder Afrik. Nde kapiteen Almaañnaajo gooto ina wiyee Von Weiss waraa, laamuuji Orop ƴetti peeje ngam haɓde e leñol Ekoi en jeyaaɓe e leydi ndii (wolde Almaañ e Ekoi 1899-1904). Kono jaabawol ngol wonaa gootum; Wonaa tan wolde hakkunde leyɗeele alaa, kono won gure ndogi, ngoppii. Yanti heen, leñol Ekoi en wonɓe e koloni Angalteer mballaani banndiraaɓe mum en.

Leñol Ekoi, maccuɓe saraaji Atlantik, ina anndaa no feewi to Kubaa, ɗo naalankaagal maɓɓe, yiyteteengal e mbaadiiji mbaylaandi e mbaydiiji rewɓe, wuuri haa hannde.

Pinal Ekoi ina anndaa e jaŋde mum e diisnondiral. Karallaagal makko naalankaagal ko seedantaagal njuɓɓudi leñol Ekoi. Maskuuji maɓɓe ina keewi sabu, ko wayi no ko ɓuri heewde e masiŋaaji Afriknaaɓe gaadanteeji, masiŋaaji Ekoi ko goonga. E nder feere Ekoi waɗde masiŋaaji 2, bannge ɓaleejo oo ina hollira doole worɓe, bannge daneejo oo ina hollira doole debbo. Mask yeeso leɗɗe ina heewi uddude e mbaydi ɓalndu daabaaji (hono no Fedde Leopard huutortoo ɓalndu neɗɗo e masiŋaaji mum), ina ɓoornee e sahaa dewal walla ina waɗee dow tammy.

Golle naalankaagal, ko wayi no pentugol e yimre, ina njogii nafoore e worɓe, sibu ɓe njiytiraa ko e sahaa gooto ko ɓe warooɓe e naalankooɓe, hay so tawii noon wolde ina famɗi e daartol Ekoi, so wonaa wolde Almaañ e Ekoi hakkunde 1899-1904.

Ɗemngal Ekoi ko gootal e ɗemɗe Ekoid, ɗemngal Bantoid nder dental ɗemɗe Niiseer-Konngo. Ko kamɓe ngoni tagooɓe Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Language/data/iana languages' not found. binndol, binndol ngol ina waawi yiyeede e geɗe keewɗe tawaaɗe e nokkuuji ɗo leñol Ekoi / Ejagham hoɗi, ngol firtaa ko "alkule ɓaleeje." Ko binndol Afriknaajo timmungol, ngol alaa ko woni e mum so wonaa batte Hirnaange. E wiyde lefol Ekoi, ko njulaagu janngini ɓe binndol ngol.

Ngbe e Nnimm

[taƴto | taƴto ɗaɗi wiki]

Pelle Ngbe e Nnimm ko worɓe e rewɓe, e nder diiwaan Ekoi. Leñol Ngbe (Tiger) ina goongɗini daartol laamɗo ɓooyɗo biyeteeɗo Tanze. Nde o maayi o wonti liingu ngu debbo nanngi. Gorko wari debbo oo, sosi fedde Tigers, Tanze wonti ɓanndu ɓanndu debbo. Ndee ɗoo tinndinoore ina toowna maandeeji liɗɗi ngurɗi e tiggu ko maandeeji ummoriiɗi e Alla ko ɗum waɗi maa ɗum limte e kala ñaawirdu Ekoi.

Fuɗɗoode Nnimm maa won sukaaɓe rewɓe tokosɓe, ɓe resndaaka. Ɓe ɓoornotoo ko nate fenaande, comci baɗaaɗi e canndolinɗi e koppi, e kolce ɓaleeje. Kosam ɓoccoonde ɗam ina nanndi e ɓuuɓri hoore (ko ɓuuɓri ndiwri wootiri e ɓalewol hoore ndee ɓuri teeŋtude, sibu ko ɓuuɓri Nnimm) haa timmi e ɓuuɓri cowri. Ndiyam Nnimm maa won nafoore mawnde wonande Afriknaaɓe wonɓe Kubaa .

Ekooji ina njogii daartol haalaaɗo keewngol. Miijo tagoore ina haala wonde Alla tagii gorko e debbo gadano, o acci ɓe nguura e nder ɓuuɓri. Alla wiyi gorko oo yoo reedu debbo oo, o yalta hade ɓiɗɗo oo jibineede. Nde ɓiɗɗo oo jibinaa, Alla yamiri gorko e debbo yo toppito ɓiɗɗo maɓɓe keso oo. E joofnirde daartol ngol, ina hollira wonde aadee en fof ko iwdi oo gorko gooto e debbo gooto.

Fable faamnoowo nguurndam e dow leydi ina haala daartol Ɓiɗɗo gorko e Nagge ina njuula suuɗnde. Ɗoon e ɗoon, Ɓoornugol ngol yiyti Geɗel ngel, suuɗii ngel e dow ŋoral Nagge ɗo Nagge yiyataa ngel. Nagge yahi to kala daaba, naamndii so tawii ɓe nji’ii Eagle, kono Eagle wiyi ɓe fof woto ɓe kaal hay huunde. Haa ragare, Mujiysa wi'i Ox, Eagle woni dow bow maako. E tikkere, Ɓiɗɗo Lewru nanngi Fooyre, hunnii wonde maa o ƴettu ɓiɓɓe makko ngam ndee bonannde. Ina wiyee wonde ko ɗum waɗi ƴiye ina ñaama cowɗi.

Tiggu oo haa teeŋti noon ina waawi yiyeede ina jogii nafoore e nder renndo Ekoi. E nder sahaaji Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Language/data/iana languages' not found. (laamɓe), Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Language/data/iana languages' not found. O yalta galle makko, o waɗa sadakeeji keewɗi, ina heen kaɓirɗe ɓalndu e ƴiye tiggu, sawru ɓuuɓndu e ƴiye tiggu, e wuttudu ƴiye tiggu. Kadi, nde Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Language/data/iana languages' not found. maayi, leñol mum naata ladde ngartira Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Language/data/iana languages' not found. hono Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Language/data/iana languages' not found. ruuhu 's warti haa Allah. So ɓe ndeenaaki, ina hulaa wonde tiggu goonga ina wara e

  •   
  1. 1.0 1.1 1.2 Joshua Project - Ejagham, Ekoi of Cameroon Ethnic People Profile