Gyanvapi Mosque
| Golle imaaɗe | 1664  |
|---|---|
| Founded by | Aurangzeb |
| Lesdi | Hinndi |
| Nder laamoore | Varanasi |
| Jonde kwa'odineto | 25°18′41″N 83°0′38″E |
Juulirde Gyanvapi woni ko e wuro Varanasi, to leydi Indiya. Nde mahiraa ko c. 1678, duuɓi sappo caggal nde Aurangzeb yani e suudu dewal Shiva ndu darinoo e nokku hee.[1]. Daartol ko adii juulirde
Suudu Vishweshwar
Ko James Princep waɗi ko ina wona 100 000 000 mbuuɗu, ko James Princep waɗi ko ina wona 100 000 mbuuɗu, tawa ina tuugnii e heddiiɓe e seedeeji Brahmin en nokku oo, tawi ina gasa tawa ummorii ko e Kashikhand.[2] Laral toɓɓere ngal ina rewi e nokku juulirde Gyanvapi.[3] Desai yiyti woodde mandapas ina tuuma, sibu ciimtol hijjooɓe yontaaji ɗii ciftoraani ɗum en;[4] kono binndi ɗi Archaeological Survey of India yiyti e hitaande 2023 ina kaala haala Muktimandapa e mahngo mum en ina yahdi e Princep.
Nokku oo ina joginoo suudu dewal Vishweshwar, ndu laamɗo Hindu en biyeteeɗo Shiva.[5] Ko Todar Mal, mawɗo laamɗo e jaagorde Akbar mahi nde, e wondude e Narayana Bhatta, ganndo Brahmin ɓurɗo mawnude mo Banaras ummoriiɗo Maharashtra, e nder balɗe cakkitiiɗe teeminannde 16ɓiire.[6][7] Temple man wallitii e sosde Banaras no nokkuure mawnde ngam mooɓondiral Brahmin, nodda annduɓe e nder duunde he esp. Maharashtra, ngam ñaawde luural keewngal jowitiingal e sariya diine Hindu.[8][a]
Daartol mahdi Madhuri Desai miijii wonde suudu nduu ko njuɓɓudi taƴondirndi e iwans —ko ɗum ƴettaa e mahdi Mughal— e arches toɓɓere maantiniinde; ina waɗi kaaƴe cewɗe e yaasi.[9]
Daartol ko adii suudu dewal
[taƴto | taƴto ɗaɗi wiki]Ko waawi wonde fof e nokku hee ko adii ndeeɗoo suudu, annduɓe ina njeewta heen.[10] Hono ngool daartol kadi ina luurdi no feewi e Hindu en nokku oo kam e juulɓe.[11][12] Desai teskiima ɗii daartol keewngol e nder suudu dewal adanndu nduu e caɗeele ummoriiɗe e nokku ɗo Gyanvapi woni ɗoo ngam waɗde topografi ceniɗo wuro ngoo.[11]
Nate cakkitiiɗe dow taariiha juulirde nden, bana no Hinndu’en hokki,[b] ɗon taari litanyji ɗuuɗɗi halkaare e nyiɓugo suudu aranndeeru ndu woni dow ko laarani wakkati lingam.[11] Suudu adanndu nduu ina wiyee ko Ghurid en njippini ɗum e hitaande 1193/1194 caggal iisa, nde Jayachandra mo Kannauj fooli ɗum ; Juulirde Razia mahiraa e nokku mum, duuɓi seeɗa caggal ɗuum.[14][15] Suudu nduu ko njulaagu Gujarat gooto mahirta ɗum e laamu Iltutmish (1211-1266 CE) e nokku hannde oo — e ko wonnoo nokkuuji Avimukteshwara — tan ko Huseyn Shah Sharqiun (1447-148) Japurtanate walla 1448 Sikandar Lodi (1489-1517) mo Sultan Delhi Aurangzeb ina tiiɗi e diine mum.[12]
Daartol
[taƴto | taƴto ɗaɗi wiki]Diana L. Eck ina heɓa daartol jamaanu hakkundeejo ngam tabitinde miijooji Hindu en wonde nokku Adi-Vishweshwar ko galle lingam asliijo oo; kono annduɓe ɓee cemmbinii kuutoragol Eck ngol aldaa e konngol e iwdiiji yontaaji hakkundeeji.[16][17][e] Hans T. Bakker yiyti wonde suudu nduu halkaama e hitaande 1194 ina woni e nokkuuji Gyanvapi hannde ɗii kono ko Avimukteshwara; kono, o miijii wonde juulirde Razia ndee mahaaka e nokku mum kono ko dow "Hill of Vishweshwar" saraaji mum, ko ɗuum addanta Hinndu en —waktuuji goɗɗi hedde darorɗe teeminannde 13ɓiire— ngam heɓtude nokku Gyanvapi mo alaa ko woni e mum ngam waɗde suudu Vishweshwar.[ 20] Ndee ɗoo suudu kesu kadi maa halke Sultanaat Jaunpur, ina wayi no ko ngam rokkude kaɓirɗe mahngo juulirɗe e laamorgo maɓɓe keso ngoo.[20]
Desai, e ko feewti heen, ina teeŋtina wonde aadaaji hindu en ngonaano ɗi ngalaa sahaa ; ɓe ngoni ko e ɓuuɓde e sahaa e nokku, ɓe ngonaa tan e golle yimɓe heewɓe kam e patronage kono kadi ɓe ngoni ko e battinde e maɓɓe, e mbaydi.[21] O tawi ina gasa tawa won suudu dewal Vishweshwar e fuɗɗoode Banaras — e nder njilluuji Ghurid walla hay e nder jamaanu Razia Sultana — ina teskaa no feewi ngam daɗndude hakkillaaji e nder hareeji ; lingam heɓi teddungal tan ko wakkati hakkunde teeminannde sappo e ɗiɗmere e teeminannde sappo e nayaɓere nde Kashikhand (c. teeminannde 14ɓiire[f]) woni binndol gadanol ngam etaade tabitinde Vishweshwar no laamɗo mawɗo wuro ngo.[22][g] Hay ndeen, ngam teeminanɗe, nde heddotoo ko e nokkuuji keewɗi ceniiɗi e nder wuro ngo;[24][h] firooɓe ɓee keddii e jiiɓru so tawii Vishweshwar ko gootum e Avimukteshwara kadi nde wonata ko nokku mawɗo wuro ngoo tan caggal nde Mughal en njokki e ballal mum en, fuɗɗoode gila e darorɗe teeminannde sappo e jeegom.[25]
Ɗuum fof e wayde noon, Tristhalisetu mo Bhatta siftinii ko fayti e no sahaaji, "hay so tawii ina waawi tawa Visvesvara lingam alaa sabu mlechhas walla laamɓe bonɓe woɗɓe", kono hijjoore ina foti yahrude yeeso; Richard G. Salomon janngi ɗum ko seedantaagal woodde suudu dewal mbonndu ndu anndaaka e nder nguurndam makko.[26]