Jump to content

Nana Dokua

Iwde to Wikipedia
Nana Dokua
ɓii aadama
Jinsudebbum Taƴto
Ɗuubi daygo1800 Taƴto

Nana Dokua was laamiiɗo akyem abuakwa. Ko kaŋko bismiiɗo Laamɗo Dwaben en biyeteeɗo Nana Kwaku Boateng e konu mum. Hare nder leydi fuɗɗii hakkunde Ashanti en e Dwaben en e hitaande 1832, duuɓi jeegom caggal wolde Akatamansu.[1][2] E hitaande 1824, e nder laamu makko, o rokki kadi reentaade Kotoku en ɓe kadi mballi Abuakwa e won e hareeji e Ashanti en.[3] E laamu makko, feccere e Juaben en ndartini Ashanti en. Nana kwaku boateng ko gardiiɗo rebel en wonnoo mawɗo maɓɓe. Ɓe ndonki umminde Juaben to Ashanti ngam yahde fuɗnaange.[4]

Taariika Akyem Abuakwa Laamiiɗo gadano e sosɗo Akyem Abuakwa ko Nana Kunutunkununku I caggal nde Laamu Adansi yani ɓe ceerti e Laamu nguu. Laamɓe heewɓe ƴetti jappeere laamu.[2]

Lefol Ina wiyee ko o debbo 24ɓo Okyenhene jogaade jooɗorde ɓurnde mawnude. O nanndinaama e Nana Yaa Asantewaa nde tawnoo kamɓe ɗiɗo fof ko ɓe leñol Asona gootol. Nana Dokua ko jaambaaro kadi ko jaambaaro nde tawnoo o haɓii laabi 99 e Ashanti en, o reeni Akyem en e hareeji Ashanti en. Omo siftoree golle makko e nder jimɗi.

Ina wiyee kadi ko o njuɓɓudi caggal nde o sosi gure e gure Akyem Abuakwa e nder diwanuuji ngam hare e njuɓɓudi. Kadi reenaade peccitagol e murto e nder laamu nguu.[2] Nguurndam neɗɗo O resi ko Barima Twum Ampofo jeyaaɗo e leñol Oyoko e Barekeseso ​​to diiwaan Ashanti. O waɗi mo Asiyakwahene e kadi Nifaahe Akyem Abuakwa. O wonti tan ko janɗo jogiiɗo oon tiitoonde mawɗo Division to Akyem Abuakwa. Ɓe ndañi ɓiɓɓe worɓe ɗiɗo ɓe ngoni kadi laamɓe caggal maayde makko ina wiyee Nana Atta e Obiwom. Juulde ina waɗee ngam teddinde ɓe, ina wiyee juulde Abam. Hitaande kala ina mawninee ñalnde aset gadano caggal juulde Odwira e dow ŋoral ɓurngal mawnude to Kyebi.[2]

Tuugnorgal

ADO-FENING, R. (1973). "Mooliiɓe Asanteeɓe to Akyem Abuakwa 1875-1912". Julaagu fedde daartol leydi Ganaa. 14 (1): 39-64. ISSN 0855-3246. JSTOR 41405838.
"Akyem Abuakwa | Suudu Laamɓe Diiwaan Fuɗnaange". Keɓtinaa ko 2020-08-07.
"DAARTOL ABUAKWAAJI AKYEM, GANA". Damal Wiɗto. Keɓtinaa ko 2020-08-07.
"Taariindi Okyeman". www.okkeeman.com. Keɓtinaa ko 2020-08.