Taali
Gila 2004, Winndere nden fof haalduno fotti suɓugol ñalaande noogaas (20) lewru Maarasi (Mbooye) ndun ngam mawningol Taali. E hitaande kala non tiitoonde hesere suɓete e innde ñalaande nden, wano 2014 on hikka, ko "Monstres et Dragons" woni ko suɓaa, ɓe wi'a ɗum fuuta Jaloo; “Bono e Sari”, maa "Sari e Bono", ekn.
Taali ɗin Fuuta Jaloo: Taali ɗin Fuuta Jaloo hino heewi hikmaaji, hebbiniraa neediiji, hino jeyaa e majji: -Ka fuɗɗagol: ado taalol fuɗɗeede, ko maa taho nokkuure hertiinde weƴƴitee, jamaa on mooɓoo ɗon, worɓe e rewɓe, paykoy e mawɓe; ɓee fof ara jooɗanoo heɗagol oo taaloowo. Ko ɓuri kon hara leele-wal ngal hino jalbi, yaasi kin hino deƴƴi… Fow jooɗoo heɗoo, taaloowo on fuɗɗora ñeeñal e needi, o wowla o fillitoo, o wi’a: “Taali-yoo”, ɓe jaaboo: “Taalaatee”, ɗum fillitee laabi ɗiɗi: Taali-yoo, taalaatee Taali-yoo, taalaatee
Ko ɗum Saydu Abaccaa firiri ka Farayse: Histoire, raconte.
Si ɗum feƴƴii, taalol ngol nannganee, ko ɓuri heewude kon, ko ɗii konguɗi o fuɗɗorta: “Ko ñannde goo nun”, “ko goɗɗo goo nun”…
Taala Tinndora: Taalol si welay, ko maa ngol jilla e tinndi, tinndi findinayɗi, fensitayɗi laaɓɓina piiji, ɓeydora hen pinal e faamu. Ko ɗoo mi annditata Alla hilno Moodi Aamas’Soh Gine ka taali e tinndi e haala pulaar (juma kala ka rajoo Gine). Si a feccii taalol makko ngol ɗiɗi, a taway feccere ɗiɗaɓere nden fof ko tinndi. Ko non nde no taalee hara gooto fof no heɗii, hay gooto wowlataa si wonaa tuma lamndal joli. Tuma taalol ngol timmata, tawa nokku on deeƴƴiino hok, nanaa no wi”ee: “ɓeydanee en”, hakkee ko foti.
Taletaake ñalorma? Hino tawaa e ko anndaa Fuuta Jaloo, wondema taaletaake ñalorma, taali ko jemma, mo taalay ko kiikiiɗe, e ko nanndi e ɗum. Faandaare taalirgol jemma ngol, ko hikma waɗiraa, wonaa si tawii haray ɗum ko masiibo addata. Ko tawde, hari ɓaawo ɗoo nun, ko remuru ndun jamaa on wuuruno, ko no remiraa woo heege daɗirta e koɗooli ɗin. Remugol non ko ñalorma wanaa jemma, taali le yahdataa e remugol. Ko ɗum waɗi si ɓe haɗi taalirgol ñalorma, fii hilnagol remuru ndun, hara ko jemma taalirtee nde fof arti fowtii, tawa no woodi no dawiree ka ngesa bimbi. Seedee mun, Alla-hinno Moodi Aamas’Soh waɗtuno taalirde ñalorma ka rajooji gine ado o faataade, si ɗum daganooki, o waɗataano.