Adesoji Aderemi
| Jinsu | gorko  |
|---|---|
| Ɓii-leydiyankaaku | Naajeeriya |
| Innde ɓesngu | Aderemi |
| Ɗuubi daygo | 15 Jolal 1889 |
| Ɗoforde | Ile Ife |
| Date of death | 7 Morso 1980 |
| Place of death | Ile Ife |
| Marude | Tejumade Alakija |
| Ɗemngal | Yarbankoore |
| Wolde | Inngilisjo, Yarbankoore, Nigerian Pidgin |
| Sana'aji | ngaɗoowo siyaasaje |
| Position held | Ooni of Ife |
| Follows | Ademiluyi Ajagun |
| Replaced by | Olubuse II |
Adesoji Aderemi[b] KCMG, KBE (15 Noowammbar 1889 – 3 Suwee 1980), ko neɗɗo politik Naajeeriya e laamɗo aadaaji Yoruba hono Ooni (Laamɗo) Ife (walla Ilé-Ifẹ̀, no anndirtee no haanirta nii) tuggi 1930 haa... 1980. O laatii guwerneer Diiwaan Hirnaange, Naajeeriya hakkunde 1960 e 1962.
Adesoji Aderemi ina anndiranoo wonde alɗuɗo, ina joginoo galle mawɗo, ina waɗi rewɓe e sukaaɓe heewɓe. Gooto e ɓiɓɓe makko ko golloowo laamu biyeteeɗo Tejumade Alakija.
E jamaanu koloñaal, Oba Ooni heɓi laamu keewngu sabu politik koloñaal laamu nguu, e wonde Oba mo alaa ko woni e mum so wonaa laamɓe aadaaji e nder leydi Yorubaland. Politik laamu nguu huutoraa ko ngam tabitinde humpitooji e diisnondiral e politikaaji koloñaal jowitiiɗi e diiwanuuji ɗii. Biritaan en tuugnii ko e njuɓɓudi politik e njuɓɓudi laamu gonndi, haa teeŋti e laamɓe aadaaji Najeriya, ngam jokkondirde e politik e ƴettude njoɓdi. Caggal mum, Ooni e dow yamiroore ardiiɓe politik Yoruba huutoriima darnde mum ngam udditde ŋakkeende huutoraade ceerungal hakkunde Yoruba, e etaade e tiiɗnaare ngam hawrude e Yoruba ngam hawrude e faandaare wootere.
E hitaande 1962, laamɗo gardinooɗo guwerneer oo, huutoriima doole mum ngam ittude gardiiɗo jaagorɗe diiwaan oo, tawi ina anndi gardiiɗo jaagorɗe oo alaa ballal ɓurngal heewde e terɗe suudu sarɗiiji. Kewu nguu ɓeydii luural politik e nder diiwaan hee.
Nguurndam adanɗam
[taƴto | taƴto ɗaɗi wiki]jibinaa ko ñalnde 15 noowammbar 1889, e nder jiiɓru wolde hakkunde leyɗeele Yuruba, o jibinaa ko laamɗo Osundeyi Gbadebo mo galle laamu Osinkola mo Ile Ife e Madam Adekunbi Itiola mo Ipetumodu, (ko kanko woni debbo makko 19ɓo e ɓurɗo famɗude).[1] E nder ŋakkeende baaba makko jaambaaro, gonɗo e njillu hare; o inniraa ko Adesoji Aderemi, firti ko « Koronaawiris ummiima », e « Koronaawiris ina weltina mi ».
Oba Aderemi wonnoo laamɗo cukalel, hitaande 1930
E gartugol laamɗo Gbadebo, mawniiko debbo biyeteeɗo Ibiyemi, mo waawaano jogaade weltaare mum e kabaaru oo, fotnoo ko reentaade e jokkondiral ɓalliwal gadanal e baaba mum, mo hare mum ŋakkiraa, mo juju. Haa o woppi comci makko hare reentorɗi e weltinde laamɓe makko, ndeen noon ina selli e jaɓɓaade ɓesngu makko. Laamiiɗo Gbadebo won'de almuudo Ifa, hokki ɓingel maako keso to Ifa Oracle maako ngam o annda ko woni yeeso ɓingel keso Aderemi. Baaba oo wi’aa yoo sujjan ɓiyiiko. Ifa oo hollitii wonde ɓiɗɗo biyeteeɗo Aderemi, ina jogori ɓoornaade wutte maamiraaɓe mum, wonde laamu mum maa annde haa woɗɗi, kadi maa o jokkondir e hoɗɓe e nokkuuji woɗɗuɗi.
Laamiiɗo Gbadebo wi'i debbo maako yo heɓ limce koral ngam o ɓorna ɓiyiiko bana no woorunoo ngam laamɗo. E nder goongɗinal oracle, yumma-Adekunbi naati e mbaadi ndeenka, sahaa fof ina loota Aderemi e leɗɗe, haa o ɓurti laabi makko. Baaba makko sankii ko hitaande 1897 tawi omo yahra e duuɓi 8. Nde tawnoo o dañii baaba makko gila omo famɗi, ko yumma makko jibini mo. Feññinde diine kerecee en haɗi yumma makko dewal galle Ifa, ko ɗum waɗi o winnditii e duɗal kesal Kerecee’en St Phillips, Ife, ngam wonde gooto e almudɓe adanɓe to Ife ngam yahde duɗal nokkuure ndee e hitaande 1901.
Laamɗo biyeteeɗo Aderemi ina joginoo njillu. Jaɓde makko remde e miñiiko ɓurɗo mawnude e giɗo makko, hono Papa Prince Adeyemo, addani mo winnditaade to duɗal leslesal Angalteer to Aiyetoro, Ile-Ife.
Ooni mo Ife: 1930-1980N
galu laamɗo Aderemi e ƴellitaare mum waɗi mo kanndidaa laaɓtuɗo ngam ƴellitde jappeere laamu Ile-Ife. Nde Oba Ademiluyi, gardiiɗo makko, sankii, o wonti ƴaañoowo jappeere laamu.
Oba aderemi e nder ñalngu Olojo
Ñalnde 2 settaambar, o woni Ooni 49ɓo Ife. Oon ina yaaji noddirtee Ooni gadano jannguɗo. Oba Aderemi yaawi huutoraade nokku mum keso oo, e duuɓi 40, ko kanko ɓuri famɗude e Obas Yoruba en e oon sahaa. Oba Aderemi e ballal mawɓe Ife aadaaji, (Obalufe, Obajio, Obaloran, Wasin, Obalaye, Akogun, Jagunosin, Ejesi), sosi njuɓɓudi laamu ngu wayli wuro ɓooyngo ngoo e nder duuɓi sappo garooji ɗii. Oba Aderemi ɗonno ƴama Jangirde wakkati laamu maako bana Ooni, ɗum laati miijo ɓaawo sosde Jangirde Oduduwa nder lewru January 1932.[2] Oba Aderemi e hoore mum rokki mahngo Duɗal hakkundeewal, duɗal teskinngal e oon sahaa ; Oba Aderemi ina sikki wonde laawol ɓurngol laaɓtude ngam wallitde e jokkude jamaanu ko jaŋde.[3]
Maande mawnde e laamu makko ko faati e jaŋde ko sosde duɗal jaaɓi haaɗtirde Ife, ngal heewɓe mbiyata ko Oba Aderemi ina jogii doole e nder laamu nguu, tawi Ooni ina jokki e ƴettude Ife no nokku ɓurɗo moƴƴude ngam wonde duɗal ɓurngal mawnude ngal. Oba Aderemi mahii mahdi mawndi galle mum, ndi heddii ko e mbaydi mawndi e nder galle laamorɗo Ife haa hannde - e mbaadi mum keeriindi e nder koloñaal. Ooni Aderemi wonnoo ko hooreejo duumiɗo e diiso Obas tuggi 1966 haa 1980.
Laamu makko e Ooni ina haawnii e jam, miijooji makko kesi e nder njulaagu ina mbaɗa laawol feewde e ngalu wonande ɓiɗɓe leydi ndii heewɓe, haa teeŋti noon e nder njulaagu ndema, ɗo o woni hooreejo njulaagu e hoore makko.