Amina diga Zazzaw

Iwde to Wikipedia
Amina diga Zazzaw
ɓii aadama
Jinsudebbum Taƴto
Ɓii-leydiyankaakuZazzau Taƴto
InndeAmina Taƴto
Noble titlequeen regnant Taƴto
Ɗuubi daygo1533 Taƴto
Date of death1610 Taƴto
ƊemngalHawsare Taƴto
WoldeHawsare Taƴto
Sana'ajiwarrior Taƴto
LenyolHawsa Taƴto
Social classificationslave owner Taƴto
DiinaDiina Lislaama Taƴto

Amina (daayaama hiitade dowgu alif 1533-1610 hewtinaade) ou Hawsajow[2][3] laamiiɗo taariika e nder wuro Zazzaw (ko jooni woni wuro Zaria e nder Diiwal Kaduna), to ko jooni woni to woyla hirnaange Naajeeriya.[4] O waawi wonde o laamii e nder feccere teemerre joweego na'i.

Ɓiɗɗo[taƴto | taƴto ɗaɗi wiki]

Amina jibinaa ha caka karnijum sappo e joweetati AD to laamiiɗo Nikatau, laamiiɗo Zazzaw, 22 e laamiiɗo Bakwa Turunku (r. 1536 ⁇ c. 1566).[5] O woodi debbo mo debbo biyeteeɗo Zaria, ngam maajum laamorde jamanuure nden Zaria (Diiwal Kaduna) ɓe ceerno ɗum e Ingelesiya'en fuɗɗam karnijum sappo e njoweetati.

To duuɓi sappo e jowi, Amina noddinaa Magajiya (ko'e maɓɓe, ɓe taƴi mo), ɓe hokki mo rewɓe rewɓe cappanɗe nayi (kuyanga).[6] Gila e duuɓi sappo e jeego, Amina waɗi suɓooɓe ɗuuɗɗi ngam ɓe mbaɗa mo. "Naaje sappo" diga Makama e "sabo'en jawdi worɓe e jawdi rewɓe cappanɗe njowo e limce e limce ceede cukalel e cukalel" diga Sarkin Kano.

Caggal maayde baaba mum e baaba mum e nder ko e hitaande 1566, baaba Amina laatii laamiiɗo Zazzau. Ha wakkati oon, Amina laatii hoore mum "jooftaako konu nder kabalje baaba mum" e o heɓii anndal ngam kuuɗe maako booɗɗe nder konu.[1] O ɗon mawnina haa hannde nder yimbe hausaji habaru bana "Amina ɓiy Nikatau, debbo mo mari baawɗe bana gorko mo mari baawɗe jaɓugo yimɓe haa konu".

Laamu e ɓesngu Zazzaw[taƴto | taƴto ɗaɗi wiki]

Hakkiilooji Amina

Caggal maayde sakiraaɓe mum Karami e 1576, Amina ɓeydiima to laamu laamiiɗo. [1] Zazzaw wonnoo gooto e leydi Hawsa jeeɗiɗi (Hawsa Bakwai), goɗɗi ngoni Dawra, Kano, Gobir, Katsina, Rano, e Garun Gabas. [2] [3] Kaŋko Amina jaɓi laamu, Zazzaw wonnoo go'o nder leydi ɓurɗi mawnude.

Ko lebbi tati tan caggal nde o laato laamiiɗo, Amina waɗi konu duuɓi 34 dow ɓooyi mum, ngam ɓeydude laamuuji Zazzaw.

Legendaji ɗi Sidney John Hogben wi'i o hooti mo go'o e nder wuro go'o o yahdi, gooto e maɓɓe o wi'i o hawti e mayre nden: "ko gorko gorko mo o mari ɓernde fuɗɗii, ngam walaa mo waawi wuurugo ngam wi'ugo haala".[6] Ha laamu Amina, Zazzaw laami leydi ɓurɗi ko naati. ngam anndude e hakkilantaago lesdi mum keso, Amina waɗi gure mum'en nder laamorgo bee laamorgo. Ɗee laamorgo laati bana ko ɓuri haa lesdi fuu haa nde Britaniya'en laamorgo Zazzaw nder hitaande 1904, e ɗuuɗɓe maɓɓe ɗonno haa hannde, anndiraa ganuwar Amina (laamorgo Amina).

Maayi[taƴto | taƴto ɗaɗi wiki]

Laamiiɗo Amina

"Amina maayi haa Atagara, ɓadi Idah hannde, ngam wakkati maajum Amina ɓaditi dammugal Zazzau haa worgo maayo Niger-Benue. Ammaa woodi ko ɗuuɗi dow maayde maako; mawɓe mawɓe nder defte maɓɓe mbiyi o maayi haa Vom Jos, ammaa taariikhɗo feere wi'i o maayi haa Atagara, Idah hannde".