Jump to content

Gadaka

Iwde to Wikipedia
Gadaka
town
LesdiNaajeeriya Taƴto
Nder laamooreDiiwal Yobe, Fika Taƴto
Hiiri-weeti pelleUTC+01:00 Taƴto
Jonde kwa'odineto11°17′7″N 11°13′14″E Taƴto
Map

Gadaka ko wuro e nder diiwaan Yobe, leydi Najeriya, ina waɗi fotde 60 000 neɗɗo. Nde don woni haa fombina lesdi man, haa keerol bee lesdi Gombe bee Bauchi. Ko ɗoon wonnoo laamorgo nokku laamu nokku Gadaka mo alaa ɗo haaɗi, mo laamu Shehu Shagari sosi. Ko wuro ɓurngo mawnude e nder diiwaan laamu nokku Fika. Wuro Gadaka ngo woni ko hedde 12 km e laawol mawngol Potiskum-Gombe, ko hedde 55 km e wuro njulaagu Potiskum, e 125 km e Gombe, laamorgo diiwaan Gombe.[1]

Toowgol diiwaan oo ko hedde 1 483 meeteer. Lebbi ɓurɗi wulde ko marse e abriil tawi nguleeki mum ina tolnoo e 38–40 °C. E nder dumunna toɓooli, lewru mee–settaambar, nguleeki ina ustoo haa 23–28 °C, toɓooli ina tolnoo e 700 haa 1200mm.[2] Henndu ɓuuɓndu bannge worgo ina maantiniri joofgol dumunna toɓo. Ko ɓuri heewde e leɗɗe ko huɗo, ina ɓuuɓna tan e sahaa toɓo, nde yoorata ko e fuɗɗoode harmattan.

Doum Palm Trees ɗon tawi nder gariiri Gadaka
Ɗuum woni ko woni dow maayo Ngaji nder Gadaka

Gadaka ko wuro laamu. Luttuɗe ɓurna fuu ɗe laami e humus, ɗe mari manjum e ko ɗon walli ɓesngu. Ɓuuru fuɗɗam fuɗɗam ɓesdaama e 45%, nden 55% fuɗɗam huutoree e leɗɗe. Ceeɓal ngal, bana geɗal, bees, corn, corn e sorghum, e millet, ɗum jeyaa nder ɗuuɗal. Ngudi Ngeji nder hirnaange gariiri ɗon woodi ndiyam ha nder nokkuuje ɗuuɗɗe e ɗon huwti bana ndiyam ɓurna ngam huɓɓugo ndiyam. Limle bana rice, tomato, onion, pepper, eggplant, cocoayam e sugarcane ɗon mawnina nder hitaande fuu nder nokkuuje nder maayo. Limce nder nokkuure Gadaka hawti e limce, gypsum, kaolin, phosphate, e quartz.

Transport be nder laawol; network communication global be nder gariiri Gadaka be nder tele mobile. Misaaluji ɗii koode ngoni +234 802., +234808.., +234805..., e +234807....+234803..., +234806. Internet heɓugo yaaki dow hawtaade e yimɓe mawɓe huutortooɓe internet ngam huutore modems maa dow nokkuuje huutoreeji nder gariiri.

Gariiri Gadaka woni nokkuure laamorde Mai Gudi, Emir fuɗnde Guddi e hooreejo laamorde laamorde Guddi, Royal Highness Alhaji Isa Bunuwo khahaji Gudi I. Yimɓe mawɓe laamorde duɗal ngal hawti e Waziri Guddi, Alhaji Masaya, Yerima Guddi Alhaji Samaila Ahmed Gadaka, Kaigaman Guddi Dr Ibrahim Garba Kurmi, Sarkin Fada Guddi Alhji Ibrahim Babi, Magaji Guddi Alhoji Muhammadu Baba, Madaki Guddi Alhi Adamu Usman Bazam, Galadima Guddi AVM Bashir Yakasai, Dan Masanin Guddi Mal. Abdullahi Gadaka. Lamarkiji laamu nder gariiri Gadaka fuɗɗii diga Bulama (gooduɗo gardagol) haa Lamba (goodude gariiri malla gariiri) nden to Ajiya (gooduwo gariiri. Ɗi fuu ɓe ɗon laato aada e nuɗɗinki yimɓe, nden bana non ɓe ɗon haani to maako, Mai Gudi.

Ɗemngal e aada

[taƴto | taƴto ɗaɗi wiki]

Ngamo woni ɗemngal gadaka, ko ɗum woni Ɗemɗe Cadi nder ɗemɗe Afro-Asiatic. Ɗe innde Ngamo hawti e Gamawa, Gamo, e Ngamawa. Ɗemɗe goɗɗe nder nokkuure nden ko Bolewa, Karai-Karai, Ngizim, Kanuri, Hausa, e Fulani.

Ɗemngal Ngamo ina woodi ɗemɗe ɗiɗi mawɗe, ɗi woni Gudi Ngamo e Yaya Ngamo. Ɗee ɗemɗe ɗen ɗon haalaa e ɓaleeɓe feere feere nder nder nder e nder Gadaka. Ɗemɗe ɗen ɗon ɓeyda ɓeydaade e ɗemɗe ɓooɗe ɗen, ɓurna Bole, Karai-Karai, e Hausa, e nder feere feere e ɗemngal Ingelese, ko ɓurɗo yimɓe ɓeydaaki e nder habaru. Yimɓe Ngamo fuu ɗon wondi nder gariiri Gadaka, ɓe hawti e bandiraaɓe Gudi (ɓe ɓurɓe mawnugo), bandiraaɓe kushi (laamuɓe gariiri Gadak), bandiraaɓe Shula (ɓe ɓuri fuu warɓe e jaayndi), bandiraaɓe Ziu, bandiraaɓe Mele, bandiraaɓe Shembire (Barrbeers), bandiraaɓe Bopali, ekn.

Yimɓe Gadaka ɗon mari jawdi goɗɗum. Yimɓe ɓurɓe mawnude e nder aada ko eedi al-Kabir, ko jooni o jeyaa e juulde Kamti. Ammaa ko haani bana wasan makara (go taƴooɓe), wasan Wanzamai (go taɓɓooɓe), asan Farauta (go taɓooɓe) e gasa worgo haani ka juulde Kamti diga jooni e juulde Eid. Gadaka ɗon hawta bee gure ɓurɗe ɓurɗe ɗuuɗugo bana Fika, (9 km haa woɗɗude), Garin Malam Yako (6 km), Dadin Kowa (8 km), Babaji - (2 km), Ddin Kowa Semo - (13 km), Babanana - (11 km), Garin Aba - (12 km), Jajiyaya - (9 km), Ga dana - (6 km), Balde - (12 km), Japde - (11 km), Dawarko - (6 km), Usaku - (8 km), Bozoganga - (5 km), Shembire - (7 km), Garen Jangam - (4 km), Daniskiok - (10 km), Pokkitana - (11 km); Garin Garin - (4 km), Yawale - (2 km); Galin Aba - (11 km): Kukawa - (8 km); Lamba Disa (3 km), Bogargar - (5 km); Gamguda - (10 km); Gayowa - (3 km), Sayowa - (5 km), Garin Garyki - (4 km); Zayada - (4 km).                                 Woɓɓe ngoni Gashinge, Lampo, G.Dauya, G. Waziri Kadi, Gamari, Daniski, Kurmi, Fusami, Siminti, Gadana, Jigawa, Godowoli ekn.

Demografi e ummaatoore

[taƴto | taƴto ɗaɗi wiki]

Limgal yimɓe ha Gadaka holli limgal yimɓe ha 165 ha km2. Fedde fuɗuki nyaamuki bana hollaaki 3,0% ɓikkoy ɓurɓe duuɓi 5 ɗon mari ɓeyda ɓeydaaki. Ɗuɗal ɓikkoy ɗon ɗon haaki 101 nder ɓikkoy 1000. Fuuɗugo nguurndam to danygol ko duuɓi 52.76 ngam worɓe e duuɓi 54.41 ngam rewɓe (maaki 2011). Naawde naange ɗon ɓadii 0%.

Duule ɗon barkiɗina bee ɓiɓɓe sukaaɓe e sukaaɓe ɓe ɗon mari ko ɓe mari nder kuugal maɓɓe. Alhaji Barde Gadaka, Alhaji Ibrahim Nikau, Alhazi Abba Disa Gadaka, alhaji Isa Ibrahim Babi, Hajiya Hauwa Abubakar Ajeje, Alhahi musa Lagide Lire, Barrister Saleh Dibbo Gadaka, Lawan Bundi, Alhaci Isah Gadaka, Shehu Gadaka, Wakili Muhammadu Konjolo, Mr Joshua Bulus, Alhabi Audu Bukar, Alhachi Haruna Gimba, Mohammed Abdullahi Gadaka, Barr. Mohammed Baba Gadaka e Kabiru Alhaji Haruna, ngam wi'ugo feere.

Yimɓe Gadaka ɗon mari jam e weltaare, e ɓe ɗon mari hakkiilo e faamu. Ɓe jaɓii e ɓe jaɓii janngooɓe, jaaynooɓe, jaayndiyaaɓe, remooɓe masin e yahuɓe.

  1. BABI, Mohammed Saleh. "MR". MNIM. Missing or empty |url= (help)


Wurooji wurooji

[taƴto | taƴto ɗaɗi wiki]
  • Ngam gariiri Gadaka. (Haaɓɓi 3 August 2011)
  • Goomuje goomuje nder lesdi Yobe (Wolti e 2nd August, 2011)
  • Luttuɗe yimɓe nder Yobe State, (Wolti e 3rd Aug, 2011)
  • Limgal dow Gadaka, (Haaɓɓi 3 Aug, 2011)
  • Limgal lesdi Nigeria. (Weydi e 3rd August, 2011)
  • Map of Gadaka e ɓurɗe mum (Wolti e 1st Aug, 2011)